Perqué parlar la lenga de noste aus petitons ?

Discriminacion mei larga deus fonèmas

Lo bilingüisme doriu que renvia a la capacitat deus mainatges a bastir lo lor lengatge en mantua lenga a un atge propici entad ac har. Aquera temporada de la vita, designada peus psicolingüistas com « l’atge deu lengatge » qu’ei caracterizada per ua plasticitat deu cervèth deus petitons qui’us ne da lo parat.

Aqueth cervèth adaptader e plegadís que’s traduseish, enter auta causa, tà çò de l’aparelh auditiu deus joens mainatges, per ua aurelha dita « universau », capabla de discriminar tots los sons de totas las lengas. Aqueths capatges temporaris, de la purmèra partida de la vita umana, explican l’aisidèr dab lo quau los petits e’s pòden hargar lo lengatge en mantun còde lingüistic : las lengas.

Malaja, aqueras predisposicions iniciaus que s’esvalisaràn a fin e a mesura de la pravada deus mainatges, e la lor aurelha que’s va especializar, barrà’s donc, suus sons de la lenga o de las lengas qui’us enviroan tot dia. En aquera situacion, acontentà’s deu francés e sonque, qu’ei pairà’us d’un riquèr e d’ua varietat de sons de compte har. Atau, per estar ua lenga d’un gran riquèr lexicau, lo francés qu’ei pr’aquò un lenga a la diversitat de fonèmas (sons d’ua lenga) pro redusida.

En efèit, la nosta lenga nacionau que perpausa ua garba de 36 fonèmas, çò qui’n hè ua de las lengas d’Euròpa mei desprovedida tà çò de la diversitat de sons. Aqueth sharrèr fonologic qu’a com arrebom ua dificultat aguda taus francofònes a poder discriminar e produsir los sons de las autas lengas, mei que mei los diftongues e los triftongues (sons complèxes) o los accents tonics qui n’existeishen pas o chic en francés, mes qui son costumèrs en occitan per exemple, mes tanben en anglés, alemand o italian. Aquera particularitat deu francés qu’ei ua trava tà aquesir lengas navèras au briu de la nosta vita lingüistica, se l’ubertura au plurilingüisme n’ei pas alengada tanlèu las purmèras annadas de la vita.

Perméter aus mainatges de noste de poder accedir au bilingüisme doriu francés-occitan qu’ei donc profieitar d’ua hèitura deu cervèth qui serà d’escapsa tà arcuélher lengas navèras mei adaise. Qu’ei tanben l’assegurança de guardar un sedaç auditiu mei ubèrt, mei arcuelhiu taus sons de las autas lengas. Qu’ei lavetz, taus mainatges, ua pòrta qui s’orbeish de cap a competéncias particularas e ricas : l’entrada tà hens lo plurilingüisme.

Aviada de cap tau plurilingüisme

Vàder bilingüe (punt de partença deu plurilingüisme), qu’ei aver l’escadença taus mainatges de bastir a fin e a mesura qui vàden grans, competéncias lengatgèras en dus penents lingüistics qui’s van respóner e completar, cadun hasent reclam a l’aute. Qu’ei tanben, un còp las duas lengas installadas, ua possibilitat auherida de’s poder exprimir e díser lo monde qui l’entorneja de faiçon mei rica. Qu’ei poder viatjar de l’ua lenga tà l’auta a cada moment de la soa vita.

Estar bilingüe francés-occitan que balha aus mainatges lo parat d’enriquí’s d’ua cultura esmiraglanta e de téisher un ligam estret dab un territòri prestit d’aquera lenga. Atau, l’occitan qu’ei la nosta lenga de proximitat. Parlar-la, qu’ei estar en capacitat de poder escambiar en la lenga mairana deus nostes ainats, çò qui da lo parat d’ahortir lo ligam intergeneracionau. Compréner l’occitan, qu’ei tanben accedir a la lenga en la quau e’s son bastits los noms deus lòcs (vilas, vilatges, montanhas, plajas, arrius, carrèras, camins…) qui ns’enviroan a contunhar. Aquestes que contan la lor istòria e son explicatius deu territòri suu quau e va créisher lo mainatge. Mestrejar l’occitan, qu’ei balhar l’escadença aus mainatges d’espartir un ridèu de compreneson sus çò qui’us entorneja. 

Pr’amor d’estar la mei centrau de las lengas romanicas, au còp geograficament e linguisticament, l’occitan que constitueish ua palanca naturau de cap a las autas lengas latinas, com l’espanhòu, l’italian, lo catalan, lo portugués e un pielòt d’autas. Aquera proximitat linguistica qu’auhereish aus mainatges occitanfònes, en vàder grans, ua compreneson parciau e espontanèa d’aqueras lengas, çò qui’us hica a man lo lor purmèr passapòrt.

Ua ajuda entau francés

Aquera centralitat au dehens de la latinitat, doblada deu hèit que l’occitan e sii ua lenga sonòra, quan lo francés, eth, ei ua lenga latina shorda, que hè de l’occitan un esclipòt au servici d’ua mestresa confortada deu francés au briu de l’escolaritat. La nosta lenga regionau qu’ei a l’encòp pro aluenhada de la nosta lenga nacionau tà véder-la com un objècte d’aprenedissatge distint, mes que n’ei pro tanhenta tà poder har dab era comparèrs sistematics e anar tornars enter las duas, qui vieneràn ahortir la soa coneishença peus mainatges (ortografia, camps lexicaus, gramatica, conjugasons).

Qu’ei causa sabuda, las conjugasons deus vèrbes francés que pòden estar soventetas brocassudas pr’amor las terminasons qu’i son sovent mudas. En aqueste cas, l’eslhève ne’s pòt pas hidar a çò qui enten tà poder saber quin escríve’c. S’ac díser en lenga d’Òc, qu’ei poder enténer aqueras terminasons sonòras qui’u balharàn la bona responsa en françés. Per exemple, los vèrbes francés que s’acaban per ua « -s » a la segonda persona deu singular, o enqüèra per « -ent » a la tresau persona deu plurau. Aqueras lètras que son mudas mes que la cau segur escríver. Entà s’assolidar de la bona ortografia, que sufirà taus mainatges (vaduts grans) de s’ac díser en occitan : « cantas » (donc « tu chantes »), « cantan » (donc « ils/elles chantent »).

Deu punt vista gramaticau tanben, las sonoritats de l’occitan que van, de la medisha faiçon, ajudar los mainatges a aquesir e ortografiar lo francés quan n’agin lo besonh. Qu’ac sabem, los acòrds deu francés be son de mau auburar pr’amor d’estar mei que mei muts. Atau, frasas simplòtas com « une chanson chantée », « des chansons chantées », « un air chanté », que’s prononcian totas dab la medisha terminason « é » quan l’escriut e càmbia. Díse’c en lenga de noste, qu’ei poder emparà’s sus las sonoritats de l’occitan tà poder trobar quin ac escríver en francés : « ua cançon cantada » = « chantée », pr’amor la terminason sonòra « -ada » que balha « ée » en francés ; « un aire cantat » = « chanté », pr’amor la terminason sonòra «-at » que balha « é » en francés…

Conclusion

A la question « perqué parlar la lenga de noste aus petitons ? », qu’existeish un hèish de responsas qui totas e seràn servideras aus mainatges taus ajudar a bastí’s e vàder grans. Que s’ageishi de las vertuts ligadas au bilingüisme doriu, o enqüèra de la valor intrinsèca de la nosta lenga com ajuda au servici d’un francés agualhardit, l’occitan qu’ei un deus elements mei planhasent qui posqui auherir lo noste territòri. Aquera ponterica naturau au demiei de la latinitat, promessa d’alteritat, que’s pòt engloriolar d’un patrimòni literari deus rics, qui desempuish mila ans e dinc a uei demora l’embasa, la mestior purmèra, d’ua creacion culturau modèrna, vitèca e alandada de cap au monde.